عید پاکعید پاک یعنی عید قیام، روزی که مسیحیان به مناسبت پیروزی مسیح بر مرگ و رستاخیز او جشن و شادی بر پا می‌کنند. [۱]
م. میلر، ویلیام، مسیحیت چیست، ص۶۸، ترجمه کمال مشیری، ط. میکائیلیان، تهران، حیات ابدی، چاپ پنجم، ۱۹۸۱.
فهرست مندرجات۲ - ایستر ۳ - مراسم مربوط به عید پاک ۴ - چله روزه ۵ - یکشنبه نخل ۶ - پنج‌شنبه مقدس ۷ - جمعه نیک ۸ - شادی با فرارسیدن سپیده‌دم یکشنبه ۹ - انکار این عید در برخی فرق مسیحی ۱۰ - زمان برگزاری عید پاک ۱۱ - استفاده از تقویم ژولیوسی در مسیحیت شرقی ۱۲ - استفاده از تقویم گریگوری در مسیحیت غربی ۱۳ - پیشینه عید پاک در میترائیسم ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - رستاخیز عیسی مسیحبرای درک اهمیّت این مراسم، در ابتدا به رستاخیز(Resurrection) مسیح میپردازیم. پس از آن که حضرت عیسی (به اعتقاد مسیحیان) در روز جمعه بر بالای صلیب جان باخت، (قرآن کریم نیز این ماجرا را گزارش می‌دهد و براساس آن مسیح اکنون زنده و در آسمان است هرچند براساس قرآن مسیح به صلیب کشیده نشده و این امر بر دشمنان مشتبه شده و حضرت مستقیماً به آسمان عروج کرده است.) او را در قبری که از سنگ تراشیده شده بود، گذاشته و سنگی بر روی قبر غلتاندند. صبح یکشنبه وقت طلوع آفتاب مریم مجدلیّه و مریم (سلام‌الله‌علیها) برای تدهین وی با حنوط بر سر قبر حاضر شدند امّا با تعجب قبر را خالی یافتند. «عیسی (علیه‌السّلام) از قبر برخاسته بود.» مساله‌ی رستاخیز حضرت عیسی از نگاه مسیحیان بسیار مهم تلقی شده است. در مهم‌ترین تفسیر ارائه شده از مگر حضرت مسیح، گفته شده که مرگ آن حضرت از آن‌رو بود که نشان دهد، - البته در رستاخیزش- که خداوند و عشق او با مرگ هرگز نابود نمی‌شود. [۳]
بوکر، جان وستریل، ادیان جهان، ص۳۳۳، ترجمه سید نیما اورزانی، سیده الهه حسینی پور، قزوین، سایه گستر، ۱۳۸۵.
۲ - ایسترایستر در مسیحیت، مراسم بزرگداشت سالیانه‌ای می‌باشد که در ارتباط با رستاخیز مسیح است. لغت ایستر (Easter)، برگرفته از Eoster نام یک الهه ساکسونی است. این جشن همواره در اعتدال بهاری چنین روزی جشن گرفته می‌شود. عید پاک با عید پسح (در عربی: فصح) ضیافت بهاری یهود برای نجات و رهایی نیز مرتبط است. این عید که نام آن در زبان عبری (pesah) و به زبان یونانی و لاتین، (pascha) می‌باشد برابر با بزرگداشت سالانه رستگاری بنی‌اسرائیل می‌باشد. در نظر نویسندگان عهد جدید، حضرت مسیح قربانی عید پاک برای همیشه می‌باشد. (قربانی خدا را مشاهده کنید) [۴]
انجیل یوحنّا، باب ۱۹.
مسیحیان برای عید پاک از قربانی استفاده می‌کنند، چون معتقدند حضرت مسیح هنگام مرگ روی صلیب قربانی شده است. این قربانی روز عید پاک همیشگی است و با عنوان مقدمه مراسم برای شروع جشن می‌باشد. ۳ - مراسم مربوط به عید پاکمراسم مربوط به عید پاک و تفاوت‌های این مراسم در شرق و غرب: صورت ظاهری مراسم در کلیساهای مختلف یعنی در شرق و غرب متفاوت است. در خاورمیانه عید پاک در چهاردهم ماه نیسان برگزار می‌شود و مهم نیست که این شب چهاردهم ماه با کدام روز تقارن داشته باشد. اما در رم ایستر باید در یک روز یکشنبه که تعیین آن نیز مشکل می‌باشد، قرار گیرد. [۵]
The oxford companion to the bible. Newyork. ۱۹۹۳. p، ۱۷۳.
۴ - چله روزهدر مراسم عید پاک یا فصح، مسیحیان مراسم قابل توجهی دارند. ۴۰ روز قبل از این عید، روزه مسیحیان آغاز می‌شود. آنها در این مدت خوردن گوشت، غذاهای چربی و غیر گیاهی را ممنوع می‌شمارند. [۶]
حمدان محمود، ترمس محمد، رئوف عادل، لبنان از فنیقیه تا حزب ا...، ص۱۳، ماهنامه سوره، شهریور ۱۳۸۵، شماره ۲۷.
بنابراین به لحاظ عبادی، عید پاک پس از یک دوره چهل روزه توبه و روزه قرار دارد که «چلّه روزه(Lent)» نامیده می‌شود.در کلیسای ارتدوکس آخرین یکشنبه پیش از «چلّه روزه» به طلب بخشایش اختصاص دارد. مردم در حالی که عمیقاً به یکدیگر تعظیم می‌کنند، از یکدیگر طلب بخشش می‌کنند. در غرب ایام چلّه روزه با چهارشنبه خاکستر - روز دستگیری عیسی (علیه‌السّلام) آغاز می‌شود. یعنی هنگامی که بسیاری از مسیحیان به دست یک کشیش، لکه‌ها‌ی خاکستر بر پیشانی می‌مالند و کشیش به آنها می‌گوید: «به خاطر داشته باش، انسان تو خاکستر هستی و به خاکستر باز خواهی گشت» ۵ - یکشنبه نخلدر یکشنبه پیش از عید پاک، ورود پیروزمندانه عیسی (علیه‌السّلام) به اورشلیم با تکان‌دادن شاخه‌های نخل یا بید در کلیساها و با اعلام «هوسانّا (Hosannas)» ارج نهاده می‌شود. [۷]
پت فیشیر، ماری، صفحه ۵۱۲-۵۱۱.
یکشنبه نخل، آغاز گر هفته مقدس است که در سه روز عبادت مقدس به اوج خود می‌رسد. [۸]
هینلز، جان آر، فرهنگ ادیان جهان، ص۱۹۳، ع. پاشایی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۵.
[۹]
ر. ک: به انجیل یوحنّا ۱۲: ۱۳-۱۲، ورود شاهانه عیسی به اورشلیم.
۶ - پنج‌شنبه مقدسپنج شنبه مقدس، یادبود «شام آخر» (Last super) و آخرین وعده غذایی حضرت عیسی (علیه‌السّلام) با حواریان و تاسیس آیین مقدس «عشاء ربانی» است. این کلمه از لاتین گرفته شده و ناظر بر دستوری است که عیسی (علیه‌السّلام) در آخرین پنج‌شنبه زندگی خود به شاگردان داد. پس از آنکه عیسی (علیه‌السّلام) پاهای ایشانرا شست، خرقه بر تن کرد و باز بر سر سفره شام نشست. پس گفت: «اگر من سرور و استاد شمایم، پاهای شما را شستم، شما نیز پاهای یکدیگر را بشویید. من با این کار سر مشقی به شما دادم تا شما نیز همان‌گونه رفتار کنید که من با شما کردم. آمین. آمین. به شما می‌گویم نه غلام از ارباب خود بزرگ‌تر است نه فرستاده از فرستنده خود. اکنون که اینها را می‌دانید، خوشا به حالتان اگر بدان‌ها عمل کنید.» [۱۰]
شستن پاهای شاگردان، انجیل یوحنّا ۱۳: ۱۷-۱۲.
۷ - جمعه نیک«جمعه نیک (Good Friday)» یادآور به صلیب کشیدن عیسی (علیه‌السّلام) و یکی از غم انگیزترین روزها در تقویم دینی مسیحیان است. بسیاری از کلیساها در ساعاتی که عیسی (علیه‌السّلام) بربالای صلیب بوده، مراسمی می‌گیرند. برخی از این مراسم مشتمل است بر نمایش به صلیب رفتن عیسی (علیه‌السّلام)، اجرای موزیک بزرگ هفته مصیبت عیسی (علیه‌السّلام) و گاهی خطابه‌ها وعظ‌هایی بر طبق هفت کلمه آخر مسیح. [۱۱]
کاکس،هاروی، «مسیحیت»، ص۱۰۹، عبدالرحیم سیلمانی اردستانی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۷۸.
سوگواری «جمعه نیک» در یکشنبه عید پاک با فریادهای «عیسی برخاسته است» به شادی پایان می‌یابد. در روسیه مراسم شب زنده‌داری بزرگ سرآغاز سوگواری است که از نیمه شب تا سحر به طول می‌انجامد. و در تمام طول مراسم مردم سرپا می‌ایستند. "جیم فورست" (Jim Forest) اجرای این مراسم را در کلیسایی در شهر "کیف" توضیح می‌دهد: «دو هزار تن از مردم در داخل ساختمان کلیسا جمع شده‌اند و جمعیتی بسیار در خارج ایستاده‌اند. سرکشیش از درهای مجلّل به سوی جماعت عبادت‌کننده بیرون رفت و فریاد سر داد: "مسیح برخاسته است (Christo voskresye!)". همگان یک صدا به او پاسخ دادند: "به راستی او برخاسته است. (Veyeastino Vaskresye!)" ممکن نیست بتوان کیفیت این صدا را در دل شب، در کلیسایی که به خاطر جمعیت و نیز حرارت صدها شمع بی‌نهایت گرم شده بود را روی کاغذ آورد. این صدا همانند لرزه‌ای در زمین است. همانند شکستن و بازشدن مقبره، پس از آن طغیانی از صدای ناقوس‌ها بود....» [۱۲]
پت فیشیر، ماری، ص۵۱۳.
۸ - شادی با فرارسیدن سپیده‌دم یکشنبهبا ظهور سپیده‌دم و زدودن تاریکی شب و مراسم روزه، سرور و شادی آغاز می‌شود و مؤمنان همراه با مسیح از مرگ به زندگی گام می‌نهند. چنانکه پولس حواری می‌گوید: «پس اگر در مرگی همچون مرگ او با یگانه شده‌ایم، به یقین در رستاخیزی همچون رستاخیز او نیز با او یگانه خواهیم بود.» [۱۳]
رومیان ۶: ۶ – ۵.
بسیاری از کلیساهای پروتستان ترجیح می‌دهند مراسم عید پاک را در هنگام طلوع فجر و در فضای باز و همراه با آنچه اصطلاحاً "مراسم طلوع خورشید عید پاک" خوانده می‌شود، برگزار کنند. کاتولیک‌های رومی باید در یکشنبه عید پاک در مراسم عشای ربانی شرکت کنند. در هر کلیسای مسیحی این روز برای جشن و اظهار شادی مردمی است که معتقدند در قیام عیسی (علیه‌السّلام) از مردگان، مرگ که قدیمی‌ترین دشمن زندگی انسان است، شکست خورده. [۱۴]
کاکس،هاروی، «مسیحیت»، ص۱۰۹، عبدالرحیم سیلمانی اردستانی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۷۸.
تنها کلمه‌ای که در واژگان مسیحی به صورت ویژه‌ای با عید پاک ارتباط دارد؛ (alleluia) به معنای «یک فریاد شاد» است. [۱۵]
کاکس،هاروی، «مسیحیت»، ص۱۰۹، عبدالرحیم سیلمانی اردستانی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۷۸.
در گذشته مراسم عید پاک از غروب شنبه آغاز می‌شد و تا صبح یکشنبه ادامه داشت. امّا امروزه زمان برگزاری آن به ۲ تا ۴ ساعت تقلیل یافته است. در این مدت نوایمانان مسیحی ایمان خود را به حاضران اعلام می‌کنند و غسل تعمید به جای می‌آورند و مسیحیان دیگر نیز استمرار ایمان خود را ابراز می‌کنند. [۱۶]
میشل، توماس، کلام مسیحی، ص۹۳، ترجمه حسین توفیقی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۷۷.
۹ - انکار این عید در برخی فرق مسیحیدر میان فرق مختلف مسیحیان برخی گروه‌ها از رعایت این آیین سرباز زدند؛ از جمله این گروه‌ها "شاهدان یهوه" (Jehorah's withnesses.) هستند. آنان از طریقه‌های دنیوی و از اعیاد دینی سنتی پرهیز می‌کنند و عید کریسمس و عید پاک را منکرند. [۱۷]
ویور مری جو، درآمدی برمسیحیت، ص۲۷۵-۲۷۳، ترجمه حسن قنبری، قم، مرکز مطالعات ادیان ومذاهب، ۱۳۸۱.
گروه دیگر فرقه "کوئیکرها" (Quakers.) هستند که آنان نیز از انجام مراسم عید پاک، خودداری می‌کنند. ۱۰ - زمان برگزاری عید پاکزمان برگزاری عید پاک در کلیساهای شرق و غرب: زمان برگزاری عید پاک در کلیساهای ارتدوکس و کاتولیک متفاوت است. تاریخ قیام مسیح چون از روی تقویم قمری تعیین می‌شود هر سال تغییر می‌کند ولی همیشه در ماه‌های مارس و آوریل است. [۱۸]
جان بایرناس، تاریخ جامع ادیان، ص۶۸۴-۶۸۳، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱.
۱۱ - استفاده از تقویم ژولیوسی در مسیحیت شرقیتقویم یولیایی (Julian) (ژولیوسی) برای مقاصد دینی در میان ارتدوکس‌های شرقی حفظ شده است. ایشان عیدهای ثابت را سیزده روز پس از کلیساهای غرب و کاتولیک که از تقویم گریگوری استفاده می‌کنند، جشن می‌گیرند. تعیین تاریخ اعیاد غیر ثابت منوط به محاسبه عید رستاخیز (عید پاک) است که برای همه مسیحیان بیزانسی یکسان است. نه تنها به این دلیل که تقویم آنان یولیایی است بلکه همچنین از آن‌رو که آخرین روزهای هفته مقدس نباید در روز عید فصح یهودی یا قبل از آن واقع شوند. [۱۹]
هینلز، جان آر، فرهنگ ادیان جهان، ص۱۹۳، ع. پاشایی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۵.
این تقویم را راهب اکسیگیوس (Exiguus) متوفی به سال ۵۵۰ تنظیم نمود. او بر اساس تولد حضرت مسیح در سال ۲۵ دسامبر، کانون‌الاوّل سال ۷۵۴ یعنی بنای شهر روم، آغاز سال را ۲۵ مارس/آذار یعنی روز عید پاک قرار داد و بعد از آن شروع سال در هفته‌هایی که پس از عید میلاد می‌آمد، در نظر گرفته می‌شد و این همان تقویمی است که به تقویم مسیحی شرقی شناخته می‌شود که در سال ۱۴۳۱ میلادی توسط کلیسا به ثبت رسید. ۱۲ - استفاده از تقویم گریگوری در مسیحیت غربیدر سال ۱۵۸۲ میلادی پاپ "گریگوریوس سیزدهم" چنین استباط کرد که اعتدال ربیعی بر اساس تقویم یولیایی در ۱۱ آذار (مارس) واقع می‌شود و نه در ۲۱ مارس. لذا گریگوریوس راهب را برای اصلاح تقویم مامور کرد. این تقویم از آن پس به "تقویم گریگوریوس" نامیده شد و دولت‌ها و کلیساهای غربی آن را اجرا نموده و در محاسبات و اعیاد و امور خود آن را ملاک قرار دادند. [۲۰]
خوری، شحاده، ص۱۷۰، ترجمه حسین علی نقیان، مجلّه تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، ۱۳۸۳، شماره ۲۰.
پاره‌ای کلیساهای ارتدوکس تقویم جدید یا گریگوری را که در غرب مراعات می‌شود، پذیرفته‌اند، در حالی که کلیساهای بیت‌المقدس، روسیه، صربستان، لهستان و نیز "شبه جزیره آتوس" هنوز به تقویم یولیایی که سیزده روز از تقویم گریگوری تاخیر دارد، پایبندند. [۲۱]
کالیستوس ویر، مسیحیت شرقی، کلیساها، آموزه‌ها و آیین‌های مقدس، ص۱۱۲، با ترجمه حمید بخشنده، مجلّه هفت آسمان، سال هفتم، شماره ۲۸-۲۵.
۱۳ - پیشینه عید پاک در میترائیسمتردیدی نیست که آیین میترائیسم در مسیحیت زنده ماند. نه بر آنکه آیین مسیحی، بلکه جریان‌های دیگر دینی در جهان و مسلک‌های صوفی‌مآبانه از این سرچشمه جوشان تاثیرات بسیاری برداشتند. کشیشیان و روحانیان مسیحی با دقت خاصی در طول چهار قرن آیین میترا را اخذ و اقتباس کردند و سرانجام در اوایل سده پنجم، آیین میترایی تحت عنوان آیین مسیح در جهان تجدید حیات کرد. گفته می‌شود که عید فصح (پاک) عیسویان اقتباسی است از جشن اردیبهشتی مهرپرستان. به اعقاد مهرپرستان، در این زمان بوده است که میترا به آسمان صعود می‌کند (چنانکه عیسی به آسمان بالا می‌رود). [۲۲]
حقیقت (رفیع)، عبدالرفیع، تاریخ جنبش‌های مذهبی در ایران، ج۱، ص۷۶-۶۹-۶۸، تهران، انتشارات کومش، ۱۳۷۵.
با توجه به تقارن و حرکت موازی دین مسیحی و آیین میترایی در گستره امپراطوری رم تا سده چهارم میلادی که کنستانتین در رم شرقی، دین مسیحی را پذیرفت و دین رسمی امپراطوری به تدریج تا پایان همان سده از آیین میترایی به دین مسیحی تغییر یافت، بسیاری از موارد مشترک را می‌توان توجیه کرد. ۱۴ - پانویس
۱۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عید پاک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۵/۲۳. |